Μέσα επικοινωνίας ή πηγή άγχους; Όπως γίνεται με τις περισσότερες μεγάλες εφευρέσεις, τα κοινωνικά δίκτυα, εκτός από μια συναρπαστική ιδέα που άλλαξε τα πάντα στην καθημερινότητα του δυτικού ανθρώπου, δημιούργησε και μια νέα γενιά προβλημάτων, από την απλή εξάρτηση στο κινητό, αναζητώντας τις τελευταίες ειδοποιήσεις, ως περιπτώσεις βίαιων ενεργειών, με αφορμή την δημόσια κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών.
Tα unfriend πολλοί εμίσησαν, τα like ουδείς. Μετά όμως από μια γεμάτη δεκαετία όπου τα social media υπάρχουν στη ζωή μας, μπορούμε να θέσουμε περισσότερους κανόνες στο τραπέζι, σαν ένα επικαιροποιημένο modus vivendi με τις πλέον αγαπημένες μας ιστοσελίδες, το Facebook, το Twitter και το Instagram.
Όρια σε όλα και όλους
Η ψηφιακή κοινότητα ίσως δείχνει σαν ένα μεγάλο χωριό όπου όλοι μπορούν να κάνουν παρέα μεταξύ τους. Παρόλο όμως που οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης σπρώχνουν τους χρήστες να αλλεληλεπιδρούν μεταξύ τους με διάφορους τρόπους, κανείς δεν υποχρεώνει κανένα σε μια “φιλία” με το ζόρι, ενώ Savoir vivre δεν υφίσταται για τα social media, ώστε να χαρακτηρίσει κανείς μια ενέργεια ως αγενή. Το αντίθετο ισχύει: Οι πιο δημοφιλείς ιστοσελίδες έχουν πολλά μέσα για να θέσει κανείς τα δικά του όρια.
Το Facebook εκτός από την άρνηση αιτήματος φιλίας (μια λογική και επιβεβλημένη σε πολλές περιπτώσεις επιλογή) λειτουργεί και με λίστες. Η κατάταξη των ηλεκτρονικών φίλων σε λίστες ενδιαφερόντων (φίλοι από την εργασία ή το σχολείο) ή λίστες σχέσεων (οικογένεια, στενοί φίλοι, άγνωστοι) επιτρέπει κατά την οποιαδήποτε δημοσίευση το φιλτράρισμα όσων μπορούν να δουν τις πληροφορίες που κοινοποιούμε.
Δεν υπάρχει πιο άνιση ψηφιακή σχέση, από δύο “φίλους” άγνωστους στην πραγματική ζωή, εκ των οποίων ο ένας κοινοποιεί δημόσια τα πάντα (όνομα, φωτογραφία, τόπο διαμονής, χώρο εργασίας) και ο άλλος τίποτα (έχει π.χ. ψευδώνυμο και ψεύτικη φωτογραφία προφίλ). Ακόμη για τέτοιες περιπτώσεις, το Facebook διαθέτει την από προεπιλογή έτοιμη λίστα “Περιορισμένοι” η ένταξη κάποιου φίλου στην οποία, σημαίνει ότι ο χρήστης αυτός θα βλέπει αποκλειστικά αναρτήσεις με επίπεδο απορρήτου “δημόσιο”.
Αντίστοιχα εργαλεία ιδιωτικότητας έχουν και οι άλλες ιστοσελίδες. Το Twitter μπορεί να προστατεύει τις αναρτήσεις όσων χρηστών το επιθυμούν, κάνοντάς τις ορατές μόνο σε εγκεκριμένους ακόλουθους. Ανάλογα λειτουργεί και το Instagram με κλειστούς λογαριασμούς.
Ο διάλογος θέλει δύο και τα μηνύματα στο inbox από αγνώστους, ευγενικά ή επιθετικά, δεν είναι υποχρεωτικό να απαντώνται. Αρκετοί χρήστες επιλέγουν να δημοσιοποιούν στους φίλους τους screenshots από διαλόγους με αγνώστους για να γελοιοποιήσουν τους (συνήθως) ανορθόγραφους και αφελείς αποστολείς. Κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει κανέναν σε μια νέα γνωριμία, έστω και αν μεσολαβεί η ασφάλεια της οθόνης.
Κανείς επίσης δεν μπορεί να υποχρεώσει κανέναν να παρακολουθεί αδιάφορες αναρτήσεις. Αυτό συμβαίνει συνήθως με τις Ομάδες του Facebook, τις οποίες οι διαχειριστές τους κατά κανόνα γεμίζουν με ανθρώπους χωρίς να τους ρωτούν. Δυστυχώς το Facebook έχει ως προεπιλογή την ειδοποίηση των μελών των ομάδων για όλες τις αναρτήσεις, κάτι που συνήθως γίνεται πολύ ενοχλητικό. Αυτό πάντως μπορεί να αλλάξει εύκολα στις ρυθμίσεις κάθε ομάδας.
Για όλα τα παραπάνω (και για άλλα ακόμη…) υπάρχει το unfriend (και το unfollow σε Twitter και Instagram) και πολύ περισσότερο το μπλοκ, επιλογές αποκλεισμού που δεν είναι ταμπού και που αργά ή γρήγορα γίνονται αντιληπτές στον αποδέκτη, στέλοντάς του παράλληλα ένα ηχηρό μήνυμα.
Ο κανόνας του follow back
Η λειτουργία του Facebook βασίζεται στην αρχή της αμοιβαιότητας μεταξύ των χρηστών που συνδέονται ως φίλοι. Δεν ισχύει όμως το ίδιο με το Twitter και το Instagram που επιτρέπουν την πιο μονοσήμαντη σχέση του ακόλουθου.
Τα διάσημα πρόσωπα, εγχώρια και διεθνή, διαθέτουν συνήθως προφίλ με χιλιάδες ακόλουθους ενώ οι ίδιοι δεν ακολουθούν παρά ελάχιστους. Το ίδιο προσπαθούν να πετύχουν και πολλοί χρήστες ή πιο συχνά επιχειρήσεις στο Twitter και το Instagram, θεωρώντας ότι τα social media είναι μια κούρσα δημοφιλίας ή ίσως ένας καθρέφτης προσωπικότητας στον οποίο μπορούμε να ζωγραφίσουμε ό,τι θέλουμε.
Και επειδή είναι ακατόρθωτο να γίνει κανείς σαν τον Νίκο Χατζηνικολάου στο Twitter (595 χιλ. followers) ή τη Δούκισσα Νομικού στο Instagram (514 χιλ. followers) μέσα σε ένα μήνα, κάποιοι χρήστες εφαρμόζουν την εξής μέθοδο: Πρώτα ακολουθούν μαζικά εκατοντάδες χρήστες, περιμένοντας το follow back, τη συνηθισμένη ευγενική ανταπόδοση που επιλέγουν οι περισσότεροι. Έπειτα, σταματούν να ακολουθούν τους πάντες, αποκτώντας έναν λογαριασμό που στο Twitter επικράτησε να λέγεται …βαθύ.
Πάντως έχω να αναγνωρίσω σε μερικούς followers , ότι ενώ σας έχω κάνει unfollow , εσείς συνεχίζετε να με ακολουθείτε.
Ανωτερότητα ρε φίλε.— Thanos Geo (@ThanosGeo82) 7 Μαΐου 2017
Γι’ αυτές τις περιπτώσεις και όχι μόνο υπάρχουν εφαρμογές για smartphone και υπολογιστές που ενημερώνουν τους χρήστες των social media ποιος σταμάτησε να τους ακολουθεί. Μια εξαιρετική ιστοσελίδα για το Twitter είναι το manageflitter (για υπολογιστές), ενώ η εφαρμογή Instafollow για κινητά κάνει την αντίστοιχη δουλειά για το Instagram. Οι βασικές υπηρεσίες των εφαρμογών είναι δωρεάν.
Διαφορετικές φιλοσοφίες επικοινωνίας
Η ψηφιακή ζωή μπορεί να γίνει πολύ απαιτητική σε χρόνο και πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν μια αυτοματοποιημένη ταυτόχρονη παρουσία σε πολλά social media. Το Facebook επιτρέπει την δημοσίευση των status στο Twitter, από το Instagram μπορεί κανείς να δημοσιεύσει ταυτόχρονα σε Facebook και Twitter, ενώ υπάρχει η δυνατότητα να φτάσουν τα τουίτ ενός χρήστη αυτόματα στον “τοίχο” του Facebook.
Μοιάζουν όλα πρακτικά και λειτουργικά, αλλά στην πράξη δεν είναι. Το Twitter κόβει στους 140 χαρακτήρες όλα τα ποστ από το Facebook και το Instagram, και δεν εμφανίζει εισαγόμενες από άλλα μέσα φωτογραφίες παρά μόνο ως λινκ.
Can you get enough of that view? #themargihotel #hotel #athensriviera #vouliagmeni #pool https://t.co/vSRaU4fOJY
— The Margi Hotel (@themargihotel) 4 Απριλίου 2017
Αντίστροφα, όταν τα τουίτ μεταφέρονται στο Facebook, οι χρήστες “τιμωρούνται” από τον αλγόριθμο της ιστοσελίδας και αυτό που γράφουν φτάνει σε λιγότερους φίλους σε σχέση με το αν το έγραφαν απ’ αυθείας στο Facebook.
Κάθε μέσο έχει τους δικούς του κανόνες, τη δική του κοινότητα χρηστών και τη δική του φιλοσοφία. Κοινωνική δικτύωση σημαίνει εκτός των άλλων και προσαρμογή σε ξεχωριστές φιλοσοφίες επικοινωνίας που δεν ενοποιούνται χάριν συντομίας.
Φανέρωσέ μου τη μάσκα που κρύβεις…
Δεν υπάρχει πιο κοινότοπη και ανούσια προτροπή από το “να είσαι ο εαυτός σου” που ακούμε συχνά να επαναλαμβάνεται και για τα social media, ως δήθεν συνταγή επιτυχίας.
Κακά τα ψέματα, στα κοινωνικά δίκτυα οι χρήστες φορούν μια μάσκα και προβάλλουν ένα μόνο κομμάτι από το πολυσύνθετο και ανεξερεύνητο σύνολο που αποτελεί μια ανθρώπινη προσωπικότητα. Είναι ένα παιχνίδι ρόλων, στο οποίο καθένας αποκαλύπτει τα στοιχεία εκείνα που θεωρεί πιο αντιπροσωπευτικά για το δημόσιο προφίλ που θέλει φιλοτεχνήσει. Μπορεί να προβάλλει έναν ιδεατό εαυτό, μπορεί να ξορκίζει τις ανασφάλειές του, είτε ακόμη και να κάνει κοινωνικά πειράματα. Είναι παρακινδυνευμένο να κρίνει κανείς ένα πρόσωπο από τις φωτογραφίες που ανεβάζει στο Instagram, τα λινκ που μοιράζεται στο Facebook και τις ατάκες που επιλέγει στο Twitter.
Αντίθετα, είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα να αναρωτηθεί κανείς για ποιο λόγο ένας χρήστης επιλέγει αυτό ή το άλλο πρόσωπο για τη δημόσια εικόνα του.